Η φετινή επέτειος της 28ης Οκτωβρίου 1940 βιώνεται μέσα στην ατμόσφαιρα αναζήτησης και αναστοχασμού που έχει δημιουργήσει η μεγάλη ιστορική επέτειος των 200 χρόνων από τον Αγώνα του 1821. Κοινό στοιχείο και των δύο γεγονότων-σταθμών στην ιστορία της Ελλάδας στάθηκε η διεκδίκηση του υπέρτατου αγαθού της ελευθερίας. Ενός αγαθού που ενώ ως προϋπόθεση της ευημερίας και της προόδου θα έπρεπε να αποτελεί, τον 21ο αιώνα, δικαίωμα και κατάκτηση όλων των λαών και όλων των μειονοτήτων, δυστυχώς εξακολουθεί, σε πολλές περιπτώσεις, να αποτελεί ανέφικτη συνθήκη και στόχο που διαρκώς διολισθαίνει. Τα αίτια αυτής της δυστοπικής κατάστασης είναι πολλαπλά, με σημαντικότερο ίσως ανάμεσά τους, την υπερίσχυση, στον σύγχρονο κόσμο, του συμφέροντος και της ανάγκης για εξουσία, που οδηγεί στις συνήθεις πρακτικές της καταπίεσης και του φασισμού.
Η σημερινή επέτειος μας καλεί να αναστοχαστούμε πάνω στις πολλαπλές εκφάνσεις της έννοιας «φασισμός», που κάθε τόσο έρχεται στο προσκήνιο σε όλη την κλίμακα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Γιατί φασισμός είναι οποιοδήποτε πολιτικό σύστημα ή μορφή καταπίεσης κι αυθαιρεσίας. Ο Ουμπέρτο Εκο είχε κωδικοποιήσει κάποιες από τις γενικές ιδιότητες του φασισμού, αναφέροντας πως «αρκεί να υπάρχει μία από αυτές, για να συμβεί η σύμπηξη του φασισμού γύρω της». Η υπερβολική λατρεία της παράδοσης, όταν η «δράση για τη δράση» γίνεται αυτοσκοπός, όταν η διαφωνία θεωρείται προδοσία, όταν το διαφορετικό παρουσιάζεται ως φόβητρο, όταν η συνωμοσιολογία συμπλέει με την ξενοφοβία, όταν η ειρήνη θεωρείται συναλλαγή με τον εχθρό, όταν περιφρονούνται οι αδύνατοι, όταν διαχωρίζονται οι άνθρωποι σε τάξεις και κατηγορίες , όταν καταστρατηγείται η δικαιοσύνη, όταν χάνεται η αλληλεγγύη, όταν η ελευθερία εγκιβωτίζεται, όταν….
Ιδίως στην εποχή μας, εποχή ηθικής παρακμής και ανθρωπιστικής έκπτωσης, η ανάγκη αντίστασης απέναντι στον φασισμό παρουσιάζεται περισσότερο επιτακτική παρά ποτέ. Προϋπόθεση αυτής της αντίστασης και συνακόλουθα της αλληλεγγύης είναι η έξοδος του σύγχρονου ανθρώπου από την ιδιώτευση, όπου έχει περιχαρακωθεί. Δυστυχώς, ο άνθρωπος της μεταμοντέρνας εποχής δεν συμμετέχει σε συλλογικότητες που δεν αφορούν το στενά ατομικό του συμφέρον, δεν εμφορείται από ιδανικά που είναι η βάση κάθε καλού καγαθού συλλογικού αγώνα.
Ο πόλεμος του 1940 ήταν ένα τραγικό επεισόδιο της Οδύσσειας των Ελλήνων, και του ανθρώπου γενικότερα, που ουσιαστικά οδήγησε στη συνειδητοποίηση ότι ο αγώνας για την ελευθερία πρέπει να είναι καθημερινή έγνοια όλων των σκεπτόμενων ανθρώπων. Η επαγρύπνηση εναντίον κάθε μορφής καταπίεσης και ο συνεχής αγώνας υπέρ των ανθρωπιστικών ιδεωδών της ελευθερίας, της αλληλεγγύης και της δικαιοσύνης ας είναι το μήνυμα της σημερινής επετείου για όλους μας και ιδίως για την σημαντικότερη ομάδα της πανεπιστημιακής κοινότητας, τις φοιτήτριες και τους φοιτητές μας, που οφείλουν να διεκδικήσουν ένα καλύτερο μέλλον.
Η ακαδημαϊκή κοινότητα έχει χρέος να προσφέρει Γνώση και Παιδεία σμιλεύοντας με αξίες το πολυτιμότερο υλικό: τη νέα γενιά. Γιατί « ο φασισμός θεραπεύεται διαβάζοντας και ο ρατσισμός ταξιδεύοντας», έγραψε ο Ισπανός συγγραφέας και φιλόσοφος Μιγκέλ ντε Ουναμούνο.
Ο επίλογος τούτου του επετειακού χαιρετισμού του Οκτώβρη του 2021, ας κλείσει με την ελπίδα που μεταφέρουν οι στίχοι του Ρίτσου:
Πάντα νικάει το δίκιο!
Μια μέρα θα νικήσει ο άνθρωπος.
Μια μέρα η λευτεριά θα νικήσει τον πόλεμο.
Μια μέρα θα νικήσουμε για πάντα.
Ο Πρύτανης
Χρήστος Ι. Μπούρας
Καθηγητής